Bilgisayar tarafindan olusturulan ilk genom uretildi haberiyle uyandim gecen gun. Yine bir heyecan basti. Genom projesi tüm hiziyla, farkli kollardan yürüyor.. Kendimiz gibi bir sistem uretmeye de, her gecen gün daha cok yaklasiyoruz.
ETH Zurich’ten iki bilim insani, bircok geni barindiran büyük dna moleküllerinin üretimini kolaystiracak yeni bir yontem bulmuslar. Bu yontem sayesinde de, dogal genomun yapay kopyasini(orjinal ornekte herhangi bir duzeltme ve degisim yapmadan) üretmisler. Bunun icin, daha once calisilan, zararsiz tatli su bakterisi uzerinde calisilmis. Birkac yil once 4000bin gen bulunduran bu bakterinin genomunda, sadece 680 genin yasam icin zorunlu ve onemli oldugunu tespit edilmis. Yeni calisma da, bu noktadan yola cikarak yapilmis. Sifirdan kimyasal olarak sentezlemeye baslamislar ve tamamen daha once olusturduklari bilgisayar algoritmasi sayesinde yapilmis.
Bir sonraki asamada ise bu algoritmayi daha da gelistirip, daha fonksiyonel bakteri hucreleri olusturmayi hedefliyor. Daha uzun vadede ise, ilac uretiminde rol oynayan aktif molekul ve vitaminleri, hatta dna asilari uretebileceklerini ongoruyorlar.
Bir de son yillarda hem calismalarin hem de tartismalarin odak noktasi olan CRISPR var. Kisacasi Genom modifikasyonu ya da DNA manipulasyonu. CRISPR sayesinde, genom uzerindeki belirlenen herhangi bir noktadaki genetik madde degistirilebilir, silinebilir ya da eklenebilir. Ornegin, bu genetik manipulasyon sayesinde bir bakteri dnayi hedef alan bir virusu hatirlayabilir ve bir daha karsilastiginda dnayi keserek onu yok edebilir. Su ana kadar yapilan uygulamalari ise: yaslanmanin ve yaslilik semptomlarinin onlenmesi ve yavaslatilmasi, beyin tümorunun biyolojik yapisinin incelenmesi, HIV nin bagisiklik sisteminden cikarilmasi, embriyoda yapilan degisikle kalitsal hastaliklarin bir kisminin yok edilmesi, sitmanin yok edilmesi, susuzluga ve cevre kosullarina daha direncli bitkiler ve onlar icin asi, cekirdeksiz domates gibi yeni yiyeceklerin uretilmesi, bio yakit uretimi ve nesli tukenmis hayvan fosillerinden hibrit hayvanlarin uretilmeye calisilmasi.. Yani daha cok GDO. Hatta GDOlu yasayan sistemler insan ve hayvan gibi.
Heyecan verici degil mi?
Genom calismalarinin bu kadar populer olmasinin sebebi ise aslinda DNA’nin insanoglunun en büyük bulmacasi oldugu gercegi. Bilimsel altyapisi ise Hemofili, fibrosis, orak hucreli anemi gibi ya da kanser, kalp hastaliklari, psikolojik hastaliklar, katarakt gibi genetik hastaliklarin onune gecmek.. Insanlarin ve hayvanlarin biyolojik yapisini daha iyi anlamak.
Dogal olarak calismalarin sonraki hedefleri:
Genlerin fonksiyonlarini cozmek,
DNA sarmalindaki degisiklerin onemi ve insanlar uzerindeki etkilerin arastirilmasi,
kompleks sistemler uretilmesi,
hastaliklarin erken teshisi ve giderilmesi
bir diger muhtemel uygulamada genetik suruculer yani belli davranislarin ya da ozelliklerin nesilden nesile aktarilmasinin engellenmesi ya da tam tersi
Düsünsenize, su an bile yaslanmayi yavaslatabiliyoruz hatta geriye dondurmeye ugrasiyoruz. Omrumuz uzuyor. CRISPR sayesinde, belki de 30 yaslarinda baslayan fiziksel ve biyolojik degisimlerimiz, 50–60larda olacak. 60 yasinda emekli olan bir birey, gayet saglikli, aktif olabilecek. Genc degilim artik, hareketlerim ve enerjim kisitli demeyecek.
Simdi daha da ileri gidelim.
Yapay zeka ile uretilen yuzler, 3 boyutlu yazici teknolojisinin yapay organlarda kullanimi ve oradaki gelismeler, yapay deri, yapay zekanin hizli ilerliyisi, kendi kendine organize olan ve elektriksel sistem olusturan mikroorganizmalar gibi gelismeleri de bir araya getirince; insan yapimi bir sentetik canli uretimine adim adim nasil yaklastigimizi gorebiliriz.
Ileride yaslanmaya sebep olan defarmasyonlari onleyebilecegiz. Bozuk olan organlari, hucreleri kendi urettigimiz yenisiyle degistirebilecegiz. Olumsuz olur muyuz bilmem ama cok daha guclu olacagimiz, yasam stillerimiz ve dunyaya bakisimizin degisecegi kesin.
Diger yandan da, sifirdan yeni bir irk yaratilabilecek. Yeni amaclara hizmet edecek yepyeni hayvan ve bitki turleri, yepyeni insansi bir irk(ya da insansi robotlar). Ve bunlar orjinalin kopyasi degil, tamamen bizler gibi yepyeni olacak. Ya da bizler gibi atalarinin genetik bilgisinden, gorunusunden bir karisim. Belki onlari uzaya, zorlu kosullara gonderecegiz. Bize gore daha farkli kosullarda yasayabilecekler ve de yeni bir medeniyet kuracaklar, kim bilir?
Isin ilginc yani, algoritmalarin karmasikligi, bilgisayarlarin islem kapasitesi arttikca; hem biz, hem de yeni uretilen irk, tüm bunlar nasil oldu sorusuna; insan aklinin cok otesinde bir guc diye cevap verecek.
Neyse, tüm bunlari hayal ederken ve böyle bir teknolojiye son sürat giderken bir de önümüze cikan engeller var. Uygulamalar somatik hücrelerle sinirli. Genetik aktarima yarayan yumurta ve sperm hücreleri kullanilmiyor. Cunku etik problemler yeterince tartisilmis ve dusunlmus degil. Insanoglunun karanlik dogasi, icindeki ‚saf kotuluk‘, ‚seytan‘ ya da ’dark side‘ da bir diger engel.
1) Gelecek nesilleri etkileyecek bu teknolojiyi, gelecek nesillerin haberi ve rizasi olmadan kullanmak ne dogru? Yapilan genetik degisiklikler, farkli karakteristiklere, hastaliklara yol acarsa ne olacak?
2) Genetik sürücüler sonucunda istenmeyen mutasyonlar ve ekstra genetik cesitlilikte artis ya da azalis olursa ne olacak?
3) Genetik silahlarla nasil mucadele edilecek? Genetik silah teknolojileri onlenebilecek mi?
4) Bir bakima insanin kaynak kodunu elinde tutan gucu. Tüm insan irkini istedigi gibi yonlendirmekten kim alikoyacak?
5) Genetik olarak psikolojik hastalik, intihar gibi egilimleri olan insanlara yaklasim nasil olacak? Cunku genetik risk kadar cevrenin de bu tip hastaliklarin ortaya cikmasinda büyük payi var. Onceden tedavi edilse, yine psikilojik olarak nasil bir etki olacagi bilinemiyor.
6) Modifikasyon ile ileri zeka dogan bir cocukla, dogal dogan cocuk arasinda nasil bir firsat esitligi olacak?
7) Cocugunun sikintili dogacagini bilen bir ailenin tutumu nasil olacak?
Tüm bu sorularin cevabini bekleyip gorecegiz. Ya da torunlarimiz gorecek.
palebluehome 